Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

	Przewodniczący:	SSA Barbara Gonera
	Sędziowie:	SSA Mirosław Szwagierczak del. SSO Bożena Błachowicz (spr.)
	Protokolant	st.sekr.sądowy Małgorzata Leniar

po rozpoznaniu w dniu 14 września 2016 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku P. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o ustalenie właściwego ustawodawstwa

na skutek apelacji wniesionej przez organ rentowy

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu

z dnia 16 lutego 2016 r. sygn. akt III U 1213/15

zmienia pkt I zaskarżonego wyroku w ten sposób, że oddala odwołanie

Sygn. akt III AUa 309/16

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 14 września 2016r.

Decyzją z dnia 29.10.2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. ustalił, iż w okresie od 01.09.2014r. do 31.08.2015r. P. C. nie podlega polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego.

Jako podstawę prawną wskazał art. 83 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 13.10.1998r., o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29.04.2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 166 z dnia 30.04.2004r., str. 1 ze zm.). oraz art. 16 ust. 1 i 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16.09.2009 dotyczącego wykonania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 (Dz. Urz. UE nr L 284 z 30.10.2009r. str. 1 z późn. zm.)

W uzasadnieniu organ rentowy podał, że w dniu 09.12.2014r. wystosował do wnioskodawcy oraz do niemieckiej instytucji zabezpieczenia społecznego pismo ustalające dla P. C. jako tymczasowe ustawodawstwo niemieckie w okresie od 01.09.2014r. do 31.08.2015r. w związku z podjęciem przez wnioskodawcę zatrudnienia na terytorium Niemiec przy jednoczesnym prowadzeniu działalności na terytorium Polski. W dniu 01.09.2015r. do organu rentowego wpłynął formularz A1 poświadczony przez niemiecką instytucję ubezpieczeniową potwierdzającą zastosowanie wobec P. C. ustawodawstwa niemieckiego w okresie od 01.09.2014r. do 31.08.2015r. na podstawie art. 13 ust. 3 rozporządzenia 883/2004.

Powyższe było podstawą do stwierdzenia przez organ rentowy, że w okresie od 01.09.2014r. do 31.08.2015r. wnioskodawca nie podlega polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego.

Dodatkowo organ rentowy wyjaśnił, że ramy czasowe dla dokonania ustalenia mającego zastosowanie ustawodawstwa, o którym mowa w art. 13 ust. 3 rozporządzenia 883/2004, należało przyjąć w drodze analogii do rozwiązań stosowanych dla przypadków określonych w art. 13 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia, tj. okres kolejnych 12 miesięcy kalendarzowych.

Odwołanie wniósł P. C. domagając się zmiany zaskarżonej decyzji i ustalenia, że od dnia 1.09.2014r. jako osoba wykonująca pracę na terenie Niemiec podlega ustawodawstwu niemieckiemu na czas nieokreślony.

W uzasadnieniu wnioskodawca podniósł, że ZUS O w R. niewłaściwie zastosował obowiązujące przepisy rozporządzenia PE i Rady nr 883/2004 oraz rozporządzenia PE i Rady nr 987/2009 stwierdzając w decyzji, że nie podlega on ustawodawstwu polskiemu w zakresie zabezpieczenia społecznego, zamiast ustalić jako mające zastosowanie wobec niego właściwe ustawodawstwo niemieckie, a ponadto błędnie przyjął, że właściwe ustawodawstwo należy ustalić na czas określony, pomimo, iż wnioskodawca wykonywał pracę najemną na czas nieokreślony i w złożonym wniosku o ustalenie właściwego ustawodawstwa wnosił o ustalenie go w oparciu o zawartą umowę o pracę,

W odpowiedzi na odwołanie ZUS Oddział w R. wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu wyrokiem z dnia 16 lutego 2016r.

zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, iż wnioskodawca P. C., począwszy od dnia 1 września 2014 r. na czas nieokreślony
nie podlega polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego, a w pozostałej części odwołanie oddalił.

Sąd Okręgowy na podstawie akt organu rentowego ustalił, że wnioskodawca P. C. prowadzi w Polsce pozarolniczą działalność gospodarczą. Od dnia 01.09.2014r. został zatrudniony na czas nieokreślony na podstawie umowy o pracę w firmie (...) ( z ograniczoną odpowiedzialnością) z siedzibą w B. 9, (...) G..

W dniu 29.10.2014r. P. C. wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o ustalenie w formie decyzji administracyjnej właściwego dla niego ustawodawstwa niemieckiego, dołączając między innymi zaświadczenie o zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę na terenie Niemiec od dnia 1.09.2014r. na czas nieokreślony.

W dniu 19.11.2014r. organ rentowy wystosował do wnioskodawcy oraz do niemieckiej instytucji zabezpieczenia społecznego pismo ustalające dla wnioskodawcy jako właściwe tymczasowe ustawodawstwo niemieckie w okresie od 01.09.2014r. do 31.08.2015r. w związku z podjęciem przez wnioskodawcę zatrudnienia na terytorium Niemiec u pracodawcy(...) z siedzibą w B.. 9, (...) G. przy jednoczesnym prowadzeniu działalności na terytorium Polski. W piśmie tym poinformował również wnioskodawcę o konieczności wystąpienia do instytucji niemieckiej o wydanie formularza A1.

Postanowieniem z dnia 10.12.2014r. organ rentowy zawiesił postępowanie w sprawie dotyczące wydania decyzji w sprawie ustalenia dla wnioskodawcy ustawodawstwa niemieckiego z uwagi na brak odpowiedzi z instytucji niemieckiej.

W dniu 01.09.2015r. do organu rentowego wpłynął formularz A1 poświadczający zastosowanie wobec wnioskodawcy niemieckiego ustawodawstwa w okresie od 01.09.2014r. do 31.08.2015r. na podstawie art. 13. ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004.

W konsekwencji decyzją z dnia 29.10.2015r. organ rentowy stwierdził, iż w okresie od 01.09.2014r. do 31.08.2015r. wnioskodawca P. C. nie podlega polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego.

Jednocześnie Sąd ten ustalił, że w dniu 26.10.2015r. wnioskodawca ponownie złożył wniosek o ustalenie dla niego właściwego ustawodawstwa, do wniosku dołączył kserokopię umowy o pracę na czas nieokreślony, potwierdzenie zarejestrowania oraz datę rozpoczęcia pracy w Firmie niemieckiej.

Sąd Okręgowy na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego uznał, że przyjęte w decyzji przez organ rentowy ograniczenie czasowe dla ustalenia właściwego ustawodawstwa nie znajduje uzasadnienia w obowiązującym stanie prawnym. Organ rentowy nie ma podstaw do ustalania na czas określony podlegania ustawodawstwu w sytuacji, gdy praca najemna za granicą świadczona jest w oparciu o umowę na czas nieokreślony.

Sąd I instancji powołując się na treść art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/04 oraz art. 14 ust.10 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 stwierdził, że ograniczenie czasowe odnosi się do - nie mających odniesienia w przypadku wnioskodawcy - sytuacji przewidzianych w ust. 8 i 9 rozporządzenia Nr 987/2009 ( tj. nawiązujących do regulacji z art.13 ust. 1 i 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 związanych z wykonywaniem pracy najemnej w dwóch lub więcej państwach członkowskich, względnie wykonywaniem w tych państwach równolegle pracy na własny rachunek), a ponadto art. 14 ust. 10 usytuowany został jako jedynie przepis zawierający szczegółowe uregulowania dotyczące art. 12 i 13 rozporządzenia podstawowego. Takiego rozwiązania nie ma również w art. 16 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004, który odnosi się wprost do samej procedury dotyczącej zastosowania art. 13 rozporządzenia podstawowego.

W ocenie Sądu brak jest więc podstaw do stosowania ograniczenia czasowego przewidzianego dla przywołanych wyżej norm kolizyjnych, również w drodze analogii. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009, regulujące kwestie sposobu wykonywania poszczególnych regulacji rozporządzenia podstawowego, nie zawiera odesłania do stosowania w drodze analogii innych norm niż te, które wprost dotyczą danej kwestii. Tylko bowiem w odniesieniu do ściśle określonych sytuacji ustawodawca wprowadził konieczność wskazania norm czasowych podlegania właściwemu ustawodawstwu. Ponadto nawet literalna treść omawianego przepisu nie daje dostatecznej podstawy do ograniczenia czasowego w ustalaniu właściwego ustawodawstwa dla przypadków tam przewidzianych, skoro przepis ten nakazuje jedynie aby instytucje zainteresowane uwzględniały sytuację jaka prawdopodobnie może mieć miejsce podczas kolejnych dwunastu miesięcy kalendarzowych.

Sąd Okręgowy zwrócił także uwagę, ze zaświadczenie A1 wydane przez niemiecką instytucje ubezpieczeniową zawierało ograniczenie czasowe, pomimo, że przepisy nie zawierają w tym względzie cenzury czasowej, ale to z tego powodu że, polski organ ubezpieczeniowy ustanowił jako właściwe niemieckie ustawodawstwo na czas określony od 01.09.2014r. do 31.08.2015r.

Sąd Okręgowy zaznaczył także, że przyjęte w sprawie niniejszej rozstrzygnięcie należy rozumieć jako przesądzające o ustaleniu, iż wnioskodawca począwszy od dnia podpisania umowy z niemieckim pracodawcą na czas nieokreślony, tj. od 1.09.2014r. nie podlega na czas nieokreślony polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego, co tym samym oznacza, iż ustawodawstwo innego państwa członkowskiego będzie miało zastosowanie tak długo, jak długo sytuacja odwołującego pozostanie niezmienna w zakresie stosowania art. 13 ust.3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady( WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczeni

W związku z powyższym zgodnie z wyrażoną w art.11 ust.1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE. L 2004.166.1 ) zasadą terytorialności , jak też przywołany w podstawie prawnej zaskarżonej decyzji ZUS art. 83 ust. 1 ustawy systemowej odnoszący się do przebiegu ubezpieczenia w kraju , Sąd na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego w ten sposób, że ustalił, iż wnioskodawca P. C. począwszy od dnia 1.09.2014r. na czas nieokreślony nie podlega polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego (punkt I wyroku). Mając na uwadze powyżej powołane przepisy Sąd zważył dodatkowo, iż wydana w odniesieniu do odwołującego decyzja organu rentowego powinna brzmieć prawidłowo „iż po dniu 1 września 2014r. nie ma do niego zastosowanie na czas nieokreślony polski system zabezpieczenia społecznego” (vide wyrok SA w Rzeszowie z dnia 4.11.2015r. sygn.. akt III AUa 625/15).

Ponadto zgodnie z zasadą rozpoznawania sporów w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych w granicach wyznaczonych treścią zaskarżonej decyzji, oraz mając na względzie przewidziane w art. 477 ¹⁴ k.p.c. jedynie dopuszczalne procesowo sposoby rozstrzygnięcia tej kategorii spraw Sąd na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie wnioskodawcy w zakresie stwierdzenia podlegania wnioskodawcy ustawodawstwu niemieckiemu (punkt II wyroku).

Apelacje od tego wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., zarzucając naruszenie

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału , w szczególności nieuwzględnienie dowodu z treści formularza A1 przedstawionego przez niemiecka instytucję ubezpieczeniowa, w którym potwierdzono właściwe ustawodawstwo na okres 12 miesięcy oraz nieuwzględnienie faktu, że ZUS na podstawie wniosku z dnia 29.10.2014r. wstąpił do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej celem potwierdzenia właściwego ustawodawstwa na dalszy okres,

- art.14 usat. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 poprzez jego niezastosowanie przez analogię w przypadku wnioskodawcy ,

- art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i .., poprzez błędną ich wykładnię, co doprowadziło do uznania, że P. C. podlega ustawodawstwu niemieckiemu w zakresie zabezpieczenia społecznego od dnia 1.09.2014r. na czas nieokreślony.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu podniesiono w szczególności, że zgodnie z art. 14 ust. 10 rozporządzenia wykonawczego w celu określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na podstawie art. 14 ust. 8 i 9, instytucje zainteresowane uwzględniają sytuację, jak prawdopodobnie może mieć miejsce w ciągu kolejnych 12 miesięcy kalendarzowych. Skoro ograniczenia czasowe stosuje się w stosunku do osób wykonujących pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich, pracę na własny rachunek w dwóch lub więcej państwach członkowskich, to w drodze analogii ograniczenie takie należy stosować także w stosunku do osób, które wykonują prace najemną i pracę na własny rachunek w dwóch lub więcej państwach członkowskich.

Ponadto polski organ rentowy ma ograniczone możliwości badania ciągłości ubezpieczenia w innym państwie członkowskim. Stwierdzenia spełnienia warunków ubezpieczenia społecznego w systemie prawnym państwa wykonywania pracy podlegającym koordynacji na podstawie rozporządzenia Nr 883/2004 dokonują organy właściwe do stosowania tego prawa. Zatem dopiero potwierdzenie instytucji państwa , w którym praca jest wykonywana, jest wiążące.

W sprawie niniejszej potwierdzenie takie odnośnie okresu po 1 sierpnia 2015r. jeszcze nie nastąpiło.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca P. C. wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej oraz zasądzenie od organu rentowego kosztów sądowych.

W uzasadnieniu wnioskodawca podkreślił, że ustalenie okresowego ustawodawstwa dla osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa i prowadzi do złamania zasady jednolitości prawa UE.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W sprawie niniejszej przedmiotem sporu było ustalenie, czy przyjęte przez organ rentowy ograniczenie czasowe co do określenia właściwego ustawodawstwa dla wnioskodawca P. C., wykonującego pracę najemną na terytorium Niemiec w oparciu o umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony oraz jednocześnie pracę na własny rachunek na terytorium Polski, jest zasadne.

Stan faktyczny był bowiem bezsporny, a organ rentowy nie kwestionował, że w stosunku do wnioskodawcy właściwe jest ustawodawstwo niemieckie, choć ograniczył jego obowiązywanie od 1.09.2014r. do 31.08.2015r.

Ustawodawstwo niemieckie zostało ustalone stosownie do art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Przepis ten zawiera podstawową normą kolizyjną wskazującą na ustawodawstwo właściwe dla zabezpieczenia społecznego osoby wykonującej równocześnie pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich. Ustawodawstwem tym jest prawo miejsca świadczenia pracy najemnej.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony przez Sąd I instancji, że wskazywane w zaskarżonej decyzji podstawy ograniczenie czasowego dla ustalenia właściwego ustawodawstwa, nie znajduje uzasadnienia w obowiązującym stanie prawnym. Dokonana przez Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu interpretacja przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 , a w szczególności przepisu art. 13 ust. 3, jak też wykładnia art. 14 ust.10 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 są prawidłowe. Okoliczności wskazane w art. 14 ust. 10 tego rozporządzenia nie mają zastosowania w niniejszej sprawie. Z jego treści wynika bowiem, że unormowanie to dotyczy jedynie sytuacji faktycznych, o których mowa w ust. 8 i 9 powołanego przepisu, a normy te następnie odsyłają do art. 13 ust. 1 i 2 oraz ust. 2 lit.b rozporządzenia nr 883/2004 . Te ostatnie natomiast regulują kwestie właściwego ustawodawstwa dla osób wykonujących jedynie pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich bądź tylko pracę na własny rachunek w dwóch lub kilku państwach członkowskich.

Tego typu sytuacja nie występuje w niniejszej sprawie, ponieważ wnioskodawca wykonuje pracę najemną na terytorium Niemiec i równocześnie pracę na własny rachunek w Polsce. W tej sytuacji i w takim stanie faktycznym nie można zastosować wprost cytowanego przepisu art. 14 ust. 10 rozporządzenia wykonawczego i nie można też zastosować go w drodze analogii. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 reguluje kwestie wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 w sposób dostatecznie szczegółowy i nie zawiera żadnego odesłania do stosowania w drodze analogii innych norm niż te, które wprost dotyczą danej kwestii. Wobec tego, że norma prawna stanowiąca podstawę przyjętego w zaskarżonej decyzji stanowiska (art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004) nie daje możliwości limitu czasowego ustalenia stosowania właściwego ustawodawstwa, to jej zastosowanie w decyzji wydanej w trybie art. 16 rozporządzenia nr 987/2009 było by przejawem prawotwórczych działań organu powołanego jedynie do stosowania prawa. Tylko w ściśle określonych sytuacjach prawo wspólnotowe przewiduje normy czasowe podlegania właściwemu ustawodawstwu, np. w okolicznościach wskazanych w art. 13 ust. 1 i 2 czy też art. 12 rozporządzenia nr 883/2004. Argumentacja apelującego mogłaby znaleźć uznanie jedynie w przypadku zawarcia umowy na czas określony. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy taka sytuacja jednak nie występuje.

Z analizy akt sprawy wynika, że niemiecka instytucja zabezpieczenia społecznego sporządziła formularz A1 potwierdzający podleganie wnioskodawcy ustawodawstwu niemieckiemu na okres od 1 września 2014 do 31 sierpnia 2015r., w którym przywołano tymczasowe ustalenie w zakresie ustawodawstwa niemieckiego na wskazany okres przy dodatkowych informacjach co do faktu zatrudnienia w ramach pracy najemnej na terytorium Niemiec. Informacja o treści tego formularza została podana jako podstawowa argumentacja faktyczna w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, choć została przez sąd I instancji pominięta przy wskazaniu braku podania okoliczności o przypadkach pozwalających niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej na czasowe ograniczenie wystawienia formularza A1.

Zdaniem sądu odwoławczego treścią tego dokumentu jest związany zarówno organ rentowy jak i polski sąd i organy te nie mają jakichkolwiek uprawnień do oceny prawidłowości wystawienia przez instytucję ubezpieczeniową innego państwa członkowskiego tego typu dokumentu. Jedynie merytoryczna ocena działania tej obcej instytucji pozwoliłaby na ustalenie, czy istnieją stosowne przypadki dopuszczające ograniczenie czasowe wystawionego formularza. Formularz, o którym mowa wyżej, wydawany jest na podstawie art. 19 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 i stosownie do treści art. 5 tego rozporządzenia stanowi dokument wydany dla celu stosowania przepisu tytułu II rozporządzenia 883/2004 . Powinien być zatem akceptowany przez instytucję pozostałych państw członkowskich tak długo, jak długo nie zostanie wycofany lub nie zostanie stwierdzona jego nieważność przez państwo członkowskie, w którym został wydany (por. wyrok SN z dnia 21.01.2016r., sygn.. akt III UK 61/15, nie publikowany). Wydanie dokumentu A1 powoduje związanie jego treścią także w zakresie czasokresu stosowania ustawodawstwa niemieckiego. Nie jest bowiem dopuszczalna ocena stosunku prawnego, stanowiącego tytuł ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim, przez instytucję miejsca zamieszkania osoby wnoszącej o ustalenie właściwego ustawodawstwa (vide wyrok SN z dnia 6.06.2013r , II UK 333/12).

Ponadto należy zauważyć, że w kwestii ustalenia jako właściwego ustawodawstwa niemieckiego na dalszy okres (od 1 września 2015r.) wnioskodawca zgłosił nowy wniosek, na podstawie którego polska instytucja ubezpieczeniowa wszczęła procedurę zgodnie z art. 16 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009.

Mając na uwadze powyższe należało dokonać zmiany pkt I zaskarżonego orzeczenia Sądu I instancji poprzez oddalenie odwołania (patrz nadto wyroki tut. Sądu sygn. akt III AUa 1198/15 i III AUa 232/16).

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego znajduje podstawę prawną w treści art. 386 § 1 k.p.c.