Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 marca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

	Przewodniczący:	Sędzia SA Ewa Preneta-Ambicka
	Protokolant	starszy sekretarz sądowy Anna Kuźniar

po rozpoznaniu w dniu 2 marca 2023 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku M. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w J.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Krośnie

z dnia 29 czerwca 2021 r. sygn. akt IV U 359/21

zmienia punkt I zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w J. z dnia 2 kwietnia 2021 r. znak: (...) w ten sposób, że stwierdza brak obowiązku zwrotu przez wnioskodawcę M. W. nienależnie pobranych świadczeń w łącznej kwocie należności głównej w wysokości 32. 273,63 zł ( słownie: trzydzieści dwa tysiące dwieście siedemdziesiąt trzy złote 63/100 ) .

Sygn. akt III AUa 709/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 9 marca 2023 roku

Decyzją z dnia 19 marca 2021 r. znak:(...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w J. powołując się na przepis art.10 ust. 6 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2019 r. poz. 1455 ze zm.) i art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 53 ze zm.) w zw. z art. 15 ustawy o rencie socjalnej zobowiązał wnioskodawcę M. W. do zwrotu nienależnie pobranej renty socjalnej za okresy od 1 lutego 2018 r. do 31 marca 2018 r., od 1 kwietnia 2018 r. do 30 kwietnia 2018 r., od 1 czerwca 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r., od 1 października 2018 r. do 31 grudnia 2018 r., oraz od 1 lutego 2019 r. do 31 grudnia 2020 r. Następnie w dniu 2 kwietnia 2021 r. organ rentowy wydał kolejną decyzję, którą uchylił decyzję z dnia 19 marca 2021 r. i zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej z pominięciem okresu od 1 lutego 2018 r. do 31 marca 2018 r. z uwagi, ze żądanie zwrotu za ten okres uległo przedawnieniu. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że w okresach wymienionych w decyzji ubezpieczony z tytułu umowy o pracę, prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej i stypendium sportowego uzyskiwał przychód powodujący zawieszenie prawa do wypłaty renty socjalnej co uzasadnia decyzję.

Od powyższej decyzji ubezpieczony M. W. wniósł odwołanie, zarzucając, że otrzymał dwie decyzje i z treści decyzji drugiej wynika, że organ rentowy popełnił błąd co zrodziło u niego brak wiarygodności do Zakładu. Nie otrzymał również zadawalającej odpowiedzi po przedłożeniu przez niego dochodów za okres od 1 stycznia 2018 r. do 31 grudnia 2020 r. W odwołaniu wniósł aby organ rentowy dokonał sprostowania zaistniałej sytuacji i przedstawił pełną specyfikację przychodów i wyjaśnienie w jakich miesiącach przychód ten został przekroczony i o jaką wartość. Nie złożył przy tym żadnych wniosków.

W odpowiedzi na odwołania Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w J. wniósł o oddalenie odwołania od decyzji z dnia 2 kwietnia 2021 r. oraz umorzenie postępowania wszczętego odwołaniem od decyzji z dnia 19 marca 2021 r. z uwagi na fakt, że decyzja ta została uchylona.

Uzasadniając swoje stanowisko organ rentowy przytoczył treść przepisu art. 10 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej, który stanowi, że prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w ust. 1 – 5 w łącznej kwocie wyższej niż 70 % przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych, a powyższe dane Prezes GUS ogłasza w Monitorze Polskim w terminie do 14 dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału kalendarzowego. Dalej w odpowiedzi na odwołanie organ rentowy przedstawił kwoty przychodu o których mowa w art. 10 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej od 1 marca 2018 r. Dalej Zakład wskazał przychody osiągane przez ubezpieczonego z tytułu umowy o pracę, a także z tytułu umowy agencyjnej oraz stwierdził, że w okresach objętych decyzją wnioskodawca prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. Dalej spełniając wniosek odwołującego zawarty w odwołaniu Zakład podał wysokość minimalnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą za lata 2018 – 2020. Wyjaśnił także, że zgodnie z treścią art. 10 ust. 3 ustawy o rencie socjalnej za przychód powodujący zawieszenie prawa do wypłaty renty socjalnej w przypadku prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266 ze zm.)

Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2021 r. sygn. akt IV U 359/21 Sąd Okręgowy w Krośnie oddalił odwołanie od decyzji z dnia 02.04.2021r. znak: SOC/15/013036047; umorzył postępowanie od decyzji z dnia 19.03.2021r. znak: SOC/15/013036047.

Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 26 stycznia 2012 roku M. W. otrzymał prawo do renty socjalnej. Decyzja została zaopatrzona w pouczenie o prawach i obowiązkach ubezpieczonego pobierającego rentę socjalną. Ubezpieczony podjął pozarolniczą działalność gospodarczą, którą prowadził do końca grudnia 2020 r. Nadto, w lutym 2018 r. podjął zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę uzyskując z tego tytułu w roku 2018 przychody miesięczne w kwocie od 2150 zł do 4300 zł. M. W. w okresie od października do grudnia 2018 roku uzyskał również przychód z tytułu stypendium sportowego w kwocie po 1370 zł w październiku i listopadzie, zaś w grudniu 685 zł. W roku 2019 ubezpieczony nadal prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą, a nadto z tytułu umowy o pracę uzyskiwał przychód w kwocie 2250 zł od lutego do czerwca, w listopadzie i grudniu, a w miesiącach maj, sierpień, październik uzyskał dochód po 4500 zł miesięcznie. Od czerwca do grudnia 2019 r. otrzymywał stypendium sportowe w kwocie: 642 zł w czerwcu, po 321 zł w lipcu, sierpniu i wrześniu oraz po 324 zł w październiku, listopadzie i grudniu. W roku 2020 M. W. od lutego do grudnia włącznie otrzymywał wynagrodzenie z tytułu realizowanej umowy o pracę po 2600 zł miesięcznie. W 2020 roku prowadził również pozarolniczą działalność gospodarczą. W okresie objętym zaskarżoną decyzją wnioskodawca podał, że z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskiwał przychody brutto w wysokości od 502,18 zł do 2050,34 zł. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że powyższy stan faktyczny jest niesporny.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że otrzymując decyzję o przyznaniu prawa do renty socjalnej M. W. otrzymał pełne pouczenie odnoszące się co do postępowania ubezpieczonego uprawnionego do renty socjalnej. Doręczone odwołującemu pouczenie zawierało również informację o podstawach zawieszenia prawa do renty socjalnej w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego zgodnie z treścią art. 10 ustawy o rencie socjalnej. W pouczeniu tym podana także została definicja ustawowa przychodu w przypadku prowadzenia pozarolniczej działalności mówiąca, że w takim przypadku za przychód uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 10 ust. 3 ustawy o rencie socjalnej). Dalej ubezpieczony pouczony został, że prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w art. 10 ust. 1 – 5 w/w ustawy w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych (art. 10 ust. 6 ustawy). Ubezpieczony pouczony został także o obowiązku powiadomienia organu rentowego wypłacającego rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenia prawa do renty socjalnej (art. 10 ust. 7 ustawy).

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że poza sporem jest, że w okresach wskazanych w decyzji z dnia 2 kwietnia 2021 r. M. W. uzyskiwał przychód w rozumieniu art. 10 ust. 1, 3 i 5 ustawy o rencie socjalnej pozostając w zatrudnieniu, a nadto prowadząc nieprzerwanie do 31 grudnia 2020 r. działalność pozarolniczą i okresowo pobierając stypendium sportowe. Spornym było, czy ubezpieczony prowadzący działalność pozarolniczą jako przychód zaliczany do przychodu powodującego zawieszenie prawa do renty rolniczej nalicza przychód faktycznie osiągany, czy też przychód ustalony przez organ rentowy obliczony na podstawie art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, że podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 ustawy systemowej na dany rok kalendarzowy. W latach 2018 – 2020 r. kwota ta wynosiła odpowiednio: w roku 2018 – 2665,80 zł, w roku 2019 – 2865,00 zł i w roku 2020 – 3136,20 zł. Zatem to te w ocenie Sądu Okręgowego kwoty stanowiły przychód M. W. wliczany w tych latach do przychodu określonego w art. 10 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej, a nie przychód rzeczywisty wskazywany przez ubezpieczonego. Sąd Okręgowy podkreślił, że ustawodawca przepisem art. 10 ust. 3 ustawy o rencie socjalnej dokonał pewnej fikcji prawnej poprzez odesłanie do przepisu art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i ustalił, że minimalnym przychodem osób uprawnionych do renty socjalnej prowadzących działalność pozarolniczą jest określona w ustawie systemowej minimalna podstawa składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego). Kwoty te zsumowane z osiąganymi przez ubezpieczonego kwotami wynagrodzenia za pracę we wszystkich miesiącach wskazanych w zaskarżonej decyzji z dnia 2 kwietnia 2021 r. przekraczają kwotę określoną w art. 10 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej, tj. kwotę wyższą niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS do celów emerytalnych.

Dlatego też zdaniem Sądu I instancji wyliczenia dokonane przez organ rentowy zmierzające do ustalenia, że w tych okresach prawo do renty socjalnej M. W. podlegało zawieszeniu są prawidłowe, stąd istnieje podstawa określona w art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Stosownie do ust. 2 pkt. 1 tego artykułu, za nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu ust. 1 rozumie się świadczenie wypłacone pomimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. M. W. otrzymując w styczniu 2012 r. decyzję o przyznaniu mu prawa do renty socjalnej wraz z nią otrzymał prawidłowe pouczenie między innymi o przesłankach powodujących zawieszenie prawa do renty socjalnej.

Stąd, odwołanie od decyzji z dnia 2 kwietnia 2021 r. jako bezzasadne oddalił na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c..

Apelację od powyższego wyroku złożył wnioskodawca M. W.. Zarzucił: I. naruszenie przepisów postępowania w sposób mający wpływ na wynik sprawy, to jest:

1.  art. 233 § 1 kpc poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę materiału dowodowego i na tej podstawie dokonanie błędnych ustaleń faktycznych m.in. podlegania przeze mnie pod ubezpieczenie społeczne z dwóch tytułów, co miało istotny wpływ wysokość zobowiązania jakim Zakład Ubezpieczeń Społecznych oddział w J. chce obciążyć,

2.  art. 177 kpc poprzez brak zawieszenia postępowania pomimo tego, że podczas rozprawy wskazałem, że zwróciłem się o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich oraz wydanie opinii w zaistniałym sporze, co może mieć istotny wpływ zarówno na interpretację przepisów jak i traktowanie niepełnosprawnych w świetle obowiązujących przepisów o rencie socjalnej,

3.  art. 214 § 1 kpc poprzez nieodroczenie rozprawy pomimo nieobecność strony wywołanej nadzwyczajnym wydarzeniem,

II. naruszenie przepisów prawa materialnego:

1.  art. 18 ust. 8 w zw. z art. 9 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie, że obowiązuje z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej wymiar składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, który powinien być nie niższy niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, podczas gdy na podstawie art. 9 ust. 1 ww. ustawy w związku ze zbiegiem tytułów ubezpieczeń powoda obejmowało tylko ubezpieczenie z tytułu stosunku pracy, a więc niewłaściwym jest doliczanie mu w tym przypadku minimalnego wymiaru składek z tytułu prowadzonej działalności,

2.  art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 291 z późn. zm.) poprzez uznanie, że zostałem prawidłowo poinformowany o okolicznościach kiedy może nastąpić brak prawa do pobierania świadczeń, podczas gdy zostałem poinformowany w sposób niepełny, mało zrozumiały, co nie można uznać za prawidłowe poinformowanie, a następnie wyciągnięto wobec mnie negatywne konsekwencje za spełnienie się przesłanek, które miało mi to pouczenie wskazywać,

3.  art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1300) w zw. z art. 10 ust 8 ustawy o rencie socjalnej w zw. z art. 14 ust. 1 oraz art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1128 z późn. zm.) poprzez przypisanie mu fikcyjnego dochodu pomimo strat w działalności, którą prowadził, co doprowadziło do obciążenia go potrzebą zwrotu pieniędzy za okres, gdy koszty mojej działalności przewyższały przychód,

4.  art. 1 ust 1 w zw. z art. 5 ust 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 stycznia 2005 r. w sprawie rozliczenia rocznego i miesięcznego wypłaconych kwot emerytur i rent inwalidzkich oraz sposobu ich zmniejszania (Dz. U. Nr 13, poz. 106) poprzez niezastosowanie przez ZUS korzystniejszego sposobu rozliczania renty i w związku z tym wymierzenie mi obowiązku zwrotu zawyżonej kwoty,

5.  art. 32 ust. 1 oraz 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zw. z art. 5 kc w zw. z art. 23 kc poprzez naruszenie zasady równości wszystkich wobec prawa oraz mają prawo do równego traktowania poprzez władze publiczne, przy czym nikt nie może być dyskryminowany w życiu społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny poprzez uznanie przez ZUS i Sąd, że utrudnianie mu funkcjonowania w rzeczywistości gospodarczej pomimo moich usilnych starań polepszenia swojego bytu jest zgodne z prawem, co jest nadużycie prawa, narusza zasady współżycia społecznego oraz jego dobra osobiste,

W rezultacie wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez organ, bądź w razie nieuwzględnienia o uchylenie wyroku i przekazanie do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy, o przeprowadzenie dowodu z dokumentów otrzymanych od Rzecznika Praw Obywatelskich w dniu 29 lipca 2021 r., o przeprowadzenie rozprawy oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego od za II instancję według norm przepisanych. Podniósł, że Sąd Okręgowy podobnie jak organ rentowy wskazuje, że wnioskodawca otrzymując decyzję o przyznaniu prawa do renty socjalnej otrzymał pełne pouczenie odnoszące się co do postępowania ubezpieczonego uprawnionego do renty socjalnej. Doręczone wnioskodawcy pouczenie zawierało informację o podstawach zawieszenia prawa do renty socjalnej w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego zgodnie z treścią art. 10 ustawy o rencie socjalnej. W pouczeniu tym podana także została definicja ustawowa przychodu w przypadku prowadzenia pozarolniczej działalności mówiąca, że w takim przypadku za przychód uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 10 ust. 3 ustawy o rencie socjalnej). Dalej ubezpieczony pouczony został, że prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w art. 10 ust. 1-5 w/w ustawy w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych (art. 10 ust. 6 ustawy). Ubezpieczony pouczony został także o obowiązku powiadomienia organu rentowego wypłacającego rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenia prawa do renty socjalnej (art. 10 ust. 7 ustawy).

Sąd Apelacyjny zważył i ustalił, co następuje:

Apelacja okazała się w pełni uzasadniona. W przedmiotowej sprawie istotne znaczenie miało ustalenie, czy w stanie faktycznym ustalonym przez Sąd I instancji zastosowanie znajduje przepis art. 138 ust 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2017 r. poz. 1338) zawierający definicję nienależnie pobranego świadczenia. Uznanie bowiem, że świadczenie rentowe wypłacone przez ZUS wnioskodawcy było świadczeniem nienależnie pobranym, rodziłoby skutek z treści art. 138 ust 1 ww. ustawy tj. obowiązek zwrotu tego świadczenia.

Należy zauważyć, że dość jednolite orzecznictwo dotyczące zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych rozróżnia „świadczenie nienależne” od „świadczenia nienależnie pobranego” a więc pobranego przez osobę , której przypisać można określone cechy dotyczące stanu jej świadomości co do zasadności pobierania świadczenia, w tym w szczególności działanie w złej wierze, z premedytacją. Przyjęte jest, że takie cechy działania są istotne przy ocenie obowiązku zwrotu przez ubezpieczonego wypłaconych mu nienależnie świadczeń – por. wyr. Sądu Najwyższego z dnia 14.03.2006r. ( I UK 161/05 M.P. Pr. 2006/5/230 ). Podobnie wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24.11.2004r. ( I UK 3/04 OSNAP 2005/8/116 ) wskazując, że dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia ( por. wyrok TUS z 11.01.1966 r. III TR 1492/65 , OSPiKA 1967 nr 10 poz. 247 , wyr. SN z 28 lipca 1977 , II UR 5/77 , OSNCP 197 8 nr 2 poz. 37 , wyrok SN z 16 lutego 1987 r. II URN 16/87 , PiRS 1988 nr 6 , por. uzasadnienie wyroku SN z 4.09.2007 r., I UK 90/07 LEX nr 454781 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 10.07.2013r. III AUa 365/13. LEX nr 1339401). Przy czym w orzecznictwie podkreśla się, iż ochrona ubezpieczonego w tym zakresie nie ma miejsca w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego lub innego bezprawnego działania ubezpieczonego w celu uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Świadczenia wypłacone w takiej sytuacji podlegają zwrotowi w trybie przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych ( por. wyrok SN z 20 maja 1997 r. , II UKN 128/97 , OSNAPiUS 1998 nr 6 poz. 192 ). Powołane wyżej orzecznictwo sądowe pozwala na przyjęcie, że nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, to świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części (świadczenie nienależne, nieprzysługujące ) na skutek okoliczności leżących po stronie ubezpieczonego. W konsekwencji zasadnym jest wniosek, że jeżeli wypłata świadczenia nastąpiła z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego to niezasadne jest przyjęcie, że doszło do pobrania nienależnego świadczenia.

Przekładając powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy, należy podkreślić że apelujący słusznie zarzuca, że nie doszło do prawidłowego go pouczenia jakie okoliczności powodują zawieszenie prawa do renty socjalnej. Sąd Okręgowy przyjął, że stosowne pouczenie („jasne i precyzyjne”) oparte na art. 10 ustawy o rencie socjalnej zostało zamieszczone na odwrocie decyzji z 12 stycznia 2012 r.

Tymczasem lektura kolejnych decyzji doręczanych wnioskodawcy, ale i pism organu rentowego kierowanych do M. W. skłaniają Sąd Apelacyjny do zupełnie innego wniosku. I tak z całą pewnością pouczenia o treści odnoszącej się do wprost przychodu stanowiącego zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych nie znajdzie się w kolejnych decyzjach z dnia 20.05.2004 r., 15.03.2006 r., 15.03.2008 r., 15.03.2009r., 24.02.2010r., 6.04.2010r., 25.01.2012r.

W pkt V.1 decyzji znajduje się natomiast pouczenie o treści: „Renta socjalna podlega zawieszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. (…) Prawo do renty socjalnej ulega także zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z innego tytułu , jeżeli przychód ten podlega opodatkowaniu według skali podatkowej określonej (…) w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych”.

W pkt V.2 znajduje się pouczenie: „Za przychód rencisty – w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, a w przypadku wyłączenia z obowiązku ubezpieczeń społecznych z tego tytułu – kwotę od jakiej rencista opłacałby składki, nie niższą niż obowiązująca najniższa podstawa ich wymiaru”

Począwszy od 2010 roku wnioskodawca w związku z podjęciem pracy w (...) Art. SA (...) w K. informuje cyklicznie i terminowo organ rentowy zgodnie z kierowanymi do niego informacjami i żądaniami pozwanego o wysokości uzyskiwanego przychodu. Jednocześnie pozwany cyklicznie informuje wnioskodawcę że wskazywany przez niego przychód nie powoduje zmniejszenia renty socjalnej (k.47, 49, 52 i następne).

Następnie decyzją z dnia 25 września 2018 roku zostaje ustalona dla M. W. ponownie wysokość renty socjalnej. W decyzji tej znajduje się jedynie ogólne pouczenie i przypomnienie o obowiązku informowania pozwanego o okolicznościach mających wpływ na wysokość renty (k.50-51). Brak jest po wydaniu tej decyzji innych dodatkowych informacji, czy pouczeń skierowanych do wnioskodawcy z których by wynikało, że winien on postrzegać swój przychód mający wpływ na możliwość pobierania renty socjalnej w rozumieniu art. 10 ust. 3 ustawy o rencie socjalnej, czyli jako przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.

Następnie w latach 2018-2021 wnioskodawca nadal świadczy pracę w ramach umowy o pracę z (...) sp. jawna w B., Fundacji (...), pobiera stypendium sportowe, kontynuuje prowadzenie równoległej działalności gospodarczej, o czym przypomina ZUS i informuje pozwanego jak w piśmie z dnia 19 listopada 2020 roku (k.61) o osiąganych przychodach – z rozliczeniem przychodów na tę z działalności i na tę z umów. Pozwany jedyną reakcję na uzyskiwane informacje kieruje w postaci pisma z dnia 30 listopada 2020 roku, 17 grudnia 2020 roku, 19 stycznia 2021 roku. Co charakterystyczne – w decyzji z dnia 19 marca 2021 roku pozwany organ rentowy nadal posługuje się pojęciem przychodu z działalności gospodarczej w rozumieniu osiąganego faktycznie przychodu, który został „uzyskany” przez wnioskodawcę (k.79 akt rentowych).

Sąd Apelacyjny nie może zatem zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego i organem rentowym, że ubezpieczony M. W. został prawidłowo pouczony o skutkach przekroczenia w danym miesiącu granicznej kwoty przychodu przy rozumieniu tego przychodu jako kwoty stanowiącej zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 10 ust. 3 ustawy o rencie socjalnej). Takiej treści pouczeń w żadnej z decyzji analizowanych powyżej wbrew ustaleniom – jak się okazało błędnym - Sądu Okręgowego nie da się wywieść. Sąd Najwyższy w wyroku z 14 marca 2006 r., I UK 161/0 5, OSNP 2007/5-6/78 wyjaśnił, iż pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie spowoduje brak prawa do świadczeń nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności przewidzianych w licznych przepisach wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. Pouczenie to musi być jednak na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Z pewnością w niniejszej sprawie pouczenia przytoczone powyżej a zawarte w zacytowanych decyzjach nie mogą być uznane za zrozumiałe o mogące być odniesione do konkretnej sytuacji wnioskodawcy.

Takie rozumienie jest zgodne z celem renty socjalnej, która jest uznawana za świadczenie kompensacyjne w przeciwieństwie do renty inwalidzkiej, z założeniami systemu ubezpieczeń społecznych, a nadto realizuje zasadę prawdy obiektywnej, którą organ ma obowiązek uwzględnić w prowadzonym postępowaniu administracyjnym, zgodnie z art. 7 k.p.a., w myśl której organy administracji publicznej podejmują wszelkie czynności niezbędne do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Przy tym nie należy też zapominać o obowiązku organu rozstrzygania na korzyść strony wątpliwości interpretacyjnych, nałożonym przez ustawodawcę nowelizacją procedury administracyjnej od 1 czerwca 2017 r. (Dz. U. z 2017 r. poz. 935 zm.); zgodnie art. 7a § 1 k.p.a. jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego jest nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść strony, chyba że sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ.

W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że inne rozumienie właściwego pouczenia oznaczałoby, że Państwo zastawiło pułapkę na obywatela – jednocześnie nie informując go i nie uprzedzając o bardzo dotkliwych konsekwencjach, co w szczególności w odniesieniu do osoby pobierającej rentę socjalna jest w państwie demokratycznym nie do zaakceptowania. Wnioskodawca nigdy nie został poinformowany, że w rozumieniu art. 10 ust. 3 ustawy o rencie socjalnej za przychód, o którym mowa w ust. 1, w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1778, z późn. zm.). Pouczenie zawarte w pkt V.2 że: „Za przychód rencisty – w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, a w przypadku wyłączenia z obowiązku ubezpieczeń społecznych z tego tytułu – kwotę od jakiej rencista opłacałby składki, nie niższą niż obowiązująca najniższa podstawa ich wymiaru” nie jest równoznaczne z pojęciem „przychodu stanowiącego zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne”. Przeciwny wniosek stoi jaskrawo w sprzeczności z ustalonymi powyżej faktami i treścią decyzji. Nie tylko M. W. (który nie jest prawnikiem) ale i przeciętny odbiorca nie jest w stanie na podstawie powyższego pouczenia wywieść innego wniosku, szczególnie przy zachowaniu organu rentowego utwierdzającego przez kilkanaście lat wnioskodawcę że jego przychód, to przychód faktycznie przez niego osiągany. Apelujący zasadnie zarzuca, żę

Za każdym razem byłem informowany, że w przypadku wystąpienia zbiegu tytułów ubezpieczeniowych będzie liczony mój rzeczywisty przychód, a nie fikcyjna podstawa składek, których nie opłacam. Sąd odwoławczy podziela pogląd zawarty w przytoczonym przez apelującego wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 kwietnia 2020 r., sygn. akt III AUa 1802/19, „Jednocześnie ewentualna wiedza ubezpieczonej, która mogła być uzyskana z innych źródeł, niż pouczenie udzielone przez organ rentowy, nie została wskazana w art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej jako przesłanka możliwości uznania świadczenia za nienależne pobrane, a zatem nie rodzi ona skutku określonego w art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej. Organ rentowy nie może bowiem przerzucać na ubezpieczonego obowiązku aktualizowania swojego stanu wiedzy.”

Już dla porządku należy zauważyć, że problem błędnego pouczania i wręcz instytucjonalnego pokrzywdzenia osób pobierających renty socjalne został po długim czasie dostrzeżony i ustawą z dnia 24.06.2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r. poz. 1621) w ustawie z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2020 r. poz. 1300) wprowadzono następujące zmiany w art. 10 i ust. 1 otrzymał brzmienie: „ Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu lub świadczenie to ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, na zasadach określonych w art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.", uchylono ust. 2-6, a ust. 7 zdanie pierwsze otrzymał brzmienie: "Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do tego świadczenia albo zmniejszenie jego wysokości.". Ustawa weszła w życie niestety dopiero z dniem 1 stycznia 2022 roku.

Sąd Apelacyjny uznaje, że nie do pominięcia przy rozstrzygnięciu sprawy jest także to, że rzeczywisty przychód M. W. z prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej w roku 2020 wyniósł 4.250,03 zł (Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyjął przychód w kwocie 37.634,40 zł), zaś do zwrotu wnioskodawca został wezwany na kwotę 32 273,63 złotych.

Zatem mając na uwadze powyższe okoliczności, w ocenie Sądu Apelacyjnego nie zaistniały podstawy faktyczne i prawne do kwalifikacji wypłaconej renty socjalnej jako świadczenia spełniającego przesłanki z definicji świadczenia nienależnie pobranego w rozumieniu art. 138 ust 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, co z kolei skutkuje brakiem obowiązku zwrotu tego świadczenia po myśli art. 138 ust 1 powołanej ustawy. Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. dokonał zmiany zaskarżonego wyroku jak również poprzedzającej go decyzji orzekając co do istoty sprawy zmieniając punkt I zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w J. z dnia 2 kwietnia 2021 r. znak: SOC/15/013036047 w ten sposób, że stwierdził brak obowiązku zwrotu przez wnioskodawcę M. W. nienależnie pobranych świadczeń w łącznej kwocie należności głównej w wysokości 32 273,63 złotych.

O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym nie orzeczono z uwagi na fakt, że M. W. nie był reprezentowany przez fachowego pełnomocnika i nie zachodziły podstawy do zastosowania art. 98 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800).